جمال محمودصالح حمدانحمدان، جمال محمود صالح، جغرافیدان و محقق و متفکر مصری است. ۱ - تولداو در ۱۳۰۷ش/ ۱۹۲۸ در استان قلیوبیه مصر متولد شد. ۲ - تحصیلاتدر ۱۳۲۷ش/ ۱۹۴۸ در رشته جغرافیا از دانشگاه فؤاد اول (قاهره کنونی) لیسانس گرفت. در ۱۳۳۲ش/ ۱۹۵۳ از پایان‌نامه خود درباره جمعیت در مرکز دلتای رود نیل دفاع کرد و از دانشکده ادبیات دانشگاه ریدینگ انگلستان در رشته جغرافیا دکتری گرفت. ۳ - تدریسپس از بازگشت به مصر ، در گروه جغرافیای دانشکده ادبیات به تدریس پرداخت. [۱]
محمدخیر یوسف، تتمة‌الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۱۱۱، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
در ۱۳۳۶ش/ ۱۹۵۷ کتاب برخی جنبه‌های جغرافیای شهری خرطوم را به انگلیسی و در ۱۳۳۷ش/ ۱۹۵۸ کتابهای دراسة فی جغرافیة المدن، الشخصیة و الوحدة الاقلیمیة فی‌العالم‌العربی، و دراسات فی‌العالم‌العربی را منتشر نمود. [۲]
محمدخیر یوسف، تتمة‌الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۱۱۲، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۴ - استعفا از سمت استادیدر ۱۳۴۲ش/ ۱۹۶۳ از سمت استادی خود استعفا کرد تا فرصتی برای تحقیق و نوآوری داشته باشد [۳]
ناصر زمل، موسوعة نساء و رجال من مصر، ج۷، جزء۱۰، قسم ۱، ص۱۹۷، قاهره ۱۴۲۳/ ۲۰۰۳.
[۴]
لمعی مطیعی، موسوعة ۱۰۰۰ شخصیة مصریة، ج۱، ص۴۴۰، قاهره ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
او بقیه عمر خود را در انزوا به مطالعه و تألیف مقاله و کتاب به سر برد و فقط با رئیس انتشارات عالم‌الکتب، برای چاپ مقاله‌ها و کتاب‌هایش، مناسبات داشت. ۵ - آثاربرخی کتابهایی که حمدان منتشر کرد عبارت‌اند از: بِتْرول‌العرب و المدینة‌العربیة، هر دو در ۱۳۴۳ش/ ۱۹۶۴؛ افریقیاالجدیدة در ۱۳۴۵ش/ ۱۹۶۶؛ کتاب الیهود انثروبولوجیا در ۱۳۴۶ش/ ۱۹۶۷؛ اَنْماط مِن ْالبیئات در ۱۳۴۹ش/ ۱۹۷۰؛ و الجمهوریة العربیة اللیبیة ۱۳۵۲ش/ ۱۹۷۳. در ۱۳۵۳ش/ ۱۹۷۴ در کتاب ۶ اکتوبر فی الاستراتجیة العالمیة، که پس از پیروزی ۱۳۵۲ش/۱۹۷۳ اعراب بر رژیم اشغالی نوشت، انورسادات را بسیار مدح کرد، ولی پس از پیمان کمپ دیوید نظر خود را درباره وی تغییر داد. در ۱۳۵۴ش/۱۹۷۵ کتاب قناة‌السویس را منتشر کرد. [۵]
محمدخیر یوسف، تتمة‌الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۱۱۱ـ۱۱۲، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
در ۱۳۵۸ش/ ۱۹۷۹ جایزه تشویقی کشور (جائزة‌الدولة‌التَشْجیعیه) به وی تعلق گرفت. [۶]
سعید جودة سحار، موسوعة اعلام الفکرالعربی، ج۱، ص۳۴۴، مصر (۱۹۹۹ـ ۲۰۰۳).
در ۱۳۵۹ش/ ۱۹۸۰ کتاب شخصیة مصر را در چهار هزار صفحه نوشت که از مهم‌ترین تألیفات اوست و دانش دایرة‌المعارفی او در این کتاب به‌وضوح مشاهده می‌شود. این کتاب، که بر پایه تحلیلهای جغرافیایی نوشته شده، تفسیرجدیدی از تاریخ مصر است. [۷]
لمعی مطیعی، موسوعة ۱۰۰۰ شخصیة مصریة، ج۱، ص۴۳۷ـ ۴۳۸، قاهره ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
[۸]
لمعی مطیعی، موسوعة ۱۰۰۰ شخصیة مصریة، ج۱، ص۴۴۳، قاهره ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
[۹]
لمعی مطیعی، موسوعة ۱۰۰۰ شخصیة مصریة، ج۱، ص۱۸۱، قاهره ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
در ۱۳۶۱ش/ ۱۹۸۲ کتاب استراتیجیة الاستعمار و التحریر را به چاپ رساند. [۱۰]
محمدخیر یوسف، تتمة‌الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۱۱۲، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
در ۱۳۶۵ش/ ۱۹۸۶ جایزه تقدیری کشور (جائزة‌الدولة التَقدیریه) را دریافت کرد. [۱۱]
سعید جودة سحار، موسوعة اعلام الفکرالعربی، ج۱، ص۳۴۴، مصر (۱۹۹۹ـ ۲۰۰۳).
[۱۲]
لمعی مطیعی، موسوعة ۱۰۰۰ شخصیة مصریة، ج۱، ص۱۸۲، قاهره ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
آخرین تألیفات وی دو کتاب به نامهای جغرافیة‌الاسلام و الیهودیة و الصهیونیة است [۱۳]
محمدخیر یوسف، تتمة‌الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۱۱۱، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۱۴]
ناصر زمل، موسوعة نساء و رجال من مصر، ج۷، جزء۱۰، قسم ۱، ص۱۹۷، قاهره ۱۴۲۳/ ۲۰۰۳.
او علم جغرافیا را از شکل توصیفی محدود، به صورت علمی تخصصی و در دسترس همگان درآورد و از این طریق به بررسی موضوعات تاریخی، اقتصادی، سیاسی و عمرانی پرداخت [۱۵]
ناصر زمل، موسوعة نساء و رجال من مصر، ج۷، جزء۱۰، قسم ۱، ص۱۹۸، قاهره ۱۴۲۳/ ۲۰۰۳.
۶ - وفاتجمال محمود حمدان در ۱۳۷۲ش/ ۱۹۹۳ در آتش‌سوزی منزلش، به علت نشت گاز ، درگذشت. او وعده داده بود دایرة‌المعارفی برای باطل کردن ادعای صهیونیست‌ها و نفی ادعاهای اسرائیل در فلسطین ، انتشار دهد و به همین دلیل، مرگ وی مشکوک تلقی شد. [۱۶]
سعید جودة سحار، موسوعة اعلام الفکرالعربی، ج۱، ص۳۴۴، مصر (۱۹۹۹ـ ۲۰۰۳).
[۱۷]
لمعی مطیعی، موسوعة ۱۰۰۰ شخصیة مصریة، ج۱، ص۱۸۱، قاهره ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
در ۱۳۷۴ش/ ۱۹۹۵ در اسپانیا همایشی برای بزرگداشت وی برپا گردید. [۱۸]
محمدخیر یوسف، تتمة‌الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۱۱۲، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۷ - فهرست منابع(۱) ناصر زمل، موسوعة احداث القرن العشرین، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵. (۲) سعید جودة سحار، موسوعة اعلام الفکرالعربی، مصر (۱۹۹۹ـ ۲۰۰۳). (۳) لمعی مطیعی، موسوعة ۱۰۰۰ شخصیة مصریة، قاهره ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶. (۴) ناصر زمل، موسوعة نساء و رجال من مصر، قاهره ۱۴۲۳/ ۲۰۰۳. (۵) محمدخیر یوسف، تتمة‌الاعلام للزرکلی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جمال محمودصالح حمدان»، شماره۶۵۲۱. |